Het doet denken aan een oude parabel. Een vertelling waarbij de samenleving – zoals de ook de Zwolse – werd voorgesteld als een groot passagiersschip.
Op een gegeven dag kwam dat passagierschip stil te liggen, midden op de oceaan.
Er was geen beweging meer in te krijgen, want het was windstil. En ondertussen brandde de zon ongenadig op het schip.
De kapitein maakte zich zorgen, maar de passagiers die zich bovendeks bevonden, leek het allemaal niet te deren. Die hadden een hoop lol, aten, dronken en dansten.
De passagiers benedendeks hadden het echter een stuk zwaarder. Bij hen was het benauwd, bedompt, ze hadden honger en dorst.
De kapitein wist wat er ging gebeuren als deze situatie te lang ging duren.
Als de mensen bovendeks niet bereid waren om acht te slaan op de noden en behoeften van de mensen benedendeks, dan zouden die laatsten uiteindelijk – om hun dorst te kunnen lessen – een gat in de romp van het schip slaan. Waarna dus het hele schip – de hele samenleving – naar de haaien zou gaan.
De moraal van het verhaal: hoe houden we mekaar in Zwolle vast in het midden van deze coronacrisis? Hoe zorgen we dat alle passagiers – zowel bovendeks als benedendeks – veilig weer aan land komen?
Dat kan volgens de PvdA langs de drie volgende lijnen:
- De effecten op de gemeentefinanciën
- De effecten op onze samenleving en onze inwoners
- Perspectief na de crisis
1. Effecten op de gemeentefinanciën
Om te beginnen met de onzekere gemeentefinanciën. Die stonden al onder druk en dan hakt corona er ook nog flink in. Twintig miljoen extra uitgaven tot september en dan zijn we er waarschijnlijk nog niet. Want het gaat niet alleen om de uitgaven tijdens corona, maar ook om de gevolgen die we daarna moeten opvangen.
Als we als gemeente zelf voor deze financiële ellende op moeten draaien, dan moeten we de lasten van onze inwoners sterk verhogen of we moeten hard bezuinigen op onze diensten en voorzieningen. Beide kun je niet maken op dit moment. Je kan niet midden in een gezondheidscrisis en een economische crisis – die beide nog lang niet voorbij zijn – de lasten gaan verhogen of bezuinigen op noodzakelijke diensten en voorzieningen.
Daarnaast is er de kwestie van de structurele investeringsruimte van de gemeente.
Die ruimte was al niet zo groot en is nu gehalveerd. En daar is het coronaeffect nog niet eens in meegenomen.
Het College geeft daarnaast aan dat de structurele investeringsvraag drie tot vier keer hoger ligt dan de beschikbare ruimte en dat de incidentele investeringsvraag twee keer hoger ligt dan de beschikbare incidentele ruimte.
Daar komt corona nog overheen en dat is een bedreiging voor de ambities van onze stad.
Hoe voorkom je dan dat we door corona straks geen structurele investeringsruimte meer hebben als gemeente? En hoe voorkom je bezuinigingen en lastenverhogingen?
Wat ons betreft kan dat door alles op alles te zetten om te zorgen dat we de corona-uitgaven buiten de begroting houden. We weten nog niet precies wat het Rijk gaat doen qua compensatie, maar dat is ook onnodig om zelf een helder standpunt in te nemen. Wat ons betreft wordt er druk uitgeoefend op het Rijk om alle corona-uitgaven te compenseren. Niet alleen die tussen maart en september, maar ook de uitgaven daarna.
Deze pandemie is een mondiale en nationale ramp en wij vinden dat het Rijk zich als allrisk-verzekeraar richting gemeenten moet opstellen. Oftewel: alle corona-uitgaven volledig compenseren en via de staatsschuld bekostigen. Volgens de deskundigen kunnen onze rijksfinanciën dat prima lijden. En daarmee pakken we de gevolgen van de coronapandemie aan zonder de economie en de samenleving te belasten met desastreuze bezuinigingen.
2. De effecten op onze samenleving en onze inwoners
De burgemeesters van de grote steden hebben een brandbrief naar het Rijk gestuurd om hun zorgen hierover te uiten. Zorgen over toenemende ongelijkheid en toenemende risico’s, met name in de kwetsbare wijken en bij mensen die het toch al moeilijk hadden.
Om toenemende ongelijkheid te voorkomen, zal er de komende jaren een groter beroep op de gemeente gedaan worden, een groter beroep op het sociaal domein. Een domein dat toch al onder druk staat, omdat we als gemeente te weinig geld krijgen voor de taken binnen dat domein. Om de gevolgen van deze crisis op te vangen en te boven te komen, is het sociaal domein belangrijker dan ooit. En ook op dat punt vindt onze fractie dat we als Raad en als College nu een duidelijk signaal richting het Rijk moeten afgeven. Het moet nu echt afgelopen zijn met de ondermaatse bekostiging van het sociaal domein.
Wij willen dat Zwolle samen met andere gemeenten uit Overijssel (of de G40) druk gaat uit oefenen op de VNG en op het Rijk om te zorgen dat de budgetten in het sociaal domein even groot zijn als de taken en verantwoordelijkheden binnen dat domein.
Als het Rijk daarin niet wil meebewegen, dan moeten we met zijn allen maar eens nadenken of wij die taken niet terug moeten geven aan het Rijk. Want ook voor corona was al duidelijk dat er sprake was van een moeilijk houdbare situatie, dat zal er tijdens en na Corona niet beter op worden. De schaarste neemt dan verder toe en herverdeling van schaarste kent alleen maar verliezers.
Naast die herverdeling van schaarste, zijn er twee andere wezenlijke problemen ontstaan, namelijk als het gaat om de legitimiteit van het openbaar bestuur (kunnen we het nog wel uitleggen aan onze inwoners?) en kwaliteit van de lokale democratie (hebben er als Raad nog wat over te zeggen?). Beide ontwikkelingen moeten we tegengaan.
Op het sociaal domein kom ik straks terug, maar eerst het derde thema, perspectief tijdens en na de crisis.
3. Perspectief na de crisis: groen, duurzaam en sociaal
Eerder in dit betoog hadden we het al over de structurele investeringsruimte van de gemeente. Als de corona-uitgaven niet volledig gecompenseerd worden, dan daalt onze structurele investeringsruimte dus nog verder.
Dat is een bedreiging voor zowel de ontwikkeling als voor de ambities van onze stad.
Maar goed, politiek moet meer zijn dan het benoemen van zorgen: het gaat ook om het bieden van perspectief. Juist in deze onzekere tijd willen we als PvdA nadenken over oplossingen die over de coronacrisis heen reiken.
Die oplossingen vinden we in Europa, want daar wordt volop nagedacht over deze vraag. De Europese Commissie heeft eind mei vergaande plannen gepresenteerd om Europa sterker uit de crisis te laten komen door volop in te zetten op een groener, duurzamer en socialer herstel. Dat heeft geleid tot plannen en budgetten, zoals via het Europees Herstelfonds. Daarbij gaat het heel concreet over zaken als:
- grootschalige duurzame renovatie van woningen en infrastructuur, die lokaal veel banen oplevert;
- het aanjagen van circulaire economie, wat ook banen oplevert;
- massaal inzetten op hernieuwbare energie (wind, zon en groene waterstof), waar ook veel nieuwe werkgelegenheid mee gemoeid is;
- een krachtige impuls voor schoner vervoer en logistiek en het realiseren van een miljoen oplaadpunten voor elektrische auto’s.
Dit herstelprogramma en bijbehorende budgetten zijn er niet alleen voor de lidstaten, het is nadrukkelijk de bedoeling dat ook provincies en gemeenten hier plannen voor indienen, samen met bedrijven en kennisinstellingen.
Als PvdA zien wij deze ontwikkelingen als een geweldige kans, ook voor Zwolle. De strategische opgaven uit het coalitieakkoord sluiten goed aan bij de Europese ambities. Maar dan moet Zwolle wel aan de slag door concrete plannen te ontwikkelen. Daarom zullen wij een motie indienen waarin we het college vragen om maximaal in te spelen op de kansen die Europa, via de Green Deal en het Europees Herstelfonds, voor (de regio) Zwolle biedt.
Tot slot.
Dit is een algemene beschouwing, dus tot nu toe is het ook redelijk algemeen gebleven. Bij de komende begrotingsbehandeling en bij de PPN zullen we het concreter maken, b.v. ten aanzien van onderwerpen als:
-
- het creëren van werkgelegenheid, ook en juist in de publieke sector*;
- omgaan met toenemende schuldenproblematiek;
- thuiszitters, onderwijsachterstanden en laaggeletterdheid;
- en de toenemende werkloosheid onder jongeren.
Op deze twee laatste punten, laaggeletterdheid en jongeren, zullen wij komende maandag met moties komen.
Want jongeren lijken nauwelijks geraakt te worden door corona zelf, des te meer zijn zij gevoelig voor de sociaaleconomische effecten ervan. Sinds de uitbraak van corona is de werkloosheid onder jongeren verdrievoudigd, recht op WW hebben zij vaak niet en dus moeten zij een beroep doen op een bijstandsuitkering.
Voor jongeren tot 27 jaar geldt daar echter een wachttijd van vier weken. Vier weken waarin financiële problemen en andere problemen toenemen. Dat criterium van vier weken willen wij graag tijdelijk buitenwerking gesteld zien, waarbij deze jongeren tevens zo snel mogelijk aan het werk geholpen worden.
Tot slot laaggeletterdheid: de coronacrisis liet wederom zien hoe belangrijk het is dat inwoners cruciale informatie kunnen lezen en begrijpen, zoals van het RIVM en van de gemeente. Zwolle kent gelukkig al een aanpak van laaggeletterdheid, maar deze wordt incidenteel gefinancierd. Wij willen graag naar een structurele aanpak en structurele financiering en dienen hiervoor een motie in.
* Bij het creëren van werkgelegenheid in de publieke sector denken we aan (ondersteunende) banen in het onderwijs zoals conciërges en assistenten, binnen zorg & welzijn, bij wijkcentra die onder druk staan, ondersteunende functies in de culturele sector, beheer en onderhoud publieke ruimte, leefbaarheid en openbare orde & veiligheid.
