Het basisinkomen: gratis geld of onbezonnen opvatting?

Er is in Nederland de laatste maanden veel te doen over het basisinkomen. Het idee is simpel: een vast (maand-)inkomen dat de overheid aan iedere burger verstrekt of garandeert, zonder daar voorwaarden aan te stellen. Maar de meningen over het basisinkomen zijn verdeeld. Ook binnen de PvdA zijn voor- en tegenstanders te vinden.

Op 2 september organiseerde de PvdA Zwolle een informatie- en discussieavond over het basisinkomen. De bijeenkomst was druk bezocht. Zo’n dertig mensen voegden zich in het regiokantoor van de partij aan het Diezerplein om te praten over de voordelen, maar ook de haken en ogen, van het basisinkomen.

De sprekers

We hadden twee sprekers uitgenodigd. Als voorstander sprak Antonius Nicola, lid van de Vereniging Basisinkomen. Tegen was Hélène Oppatja, voormalig wethouder en gemeenteraadslid namens de PvdA in Alphen aan de Rijn.

Antonius legde helder uit wat het basisinkomen is: een onvoorwaardelijk inkomen zonder tegenprestatie, voldoende voor basisbehoeften, voor iedereen ouder dan 18 jaar. Volgens hem zou dat neerkomen op ongeveer €700 – €1000 per maand. Zo’n gegarandeerd inkomen stimuleert de lokale economie, dringt bureaucratie op het gebied van uitkeringen terug, bestrijdt armoede, gaat uitbuiting op de werkvloer tegen en is een mogelijk antwoord op het verlies aan werkgelegenheid dat ons te wachten staat als de opmars van automatisering doorgaat.

Hoe moet dat dan worden betaald? Volgens Antonius is er in Nederland geld genoeg. Hij stelt voor om door fiscale hervorming van loonbelastingen naar bestedingsbelastingen te gaan.

Een lief idee

Hélène Oppatja is in haar eigen woorden “overwegend niet enthousiast” over die plannen. Ze vindt het basisinkomen “een lief idee” maar denkt niet dat we het moeten invoeren en snapt niet waarom de PvdA dat überhaupt zou moeten willen. Volgens haar betekent het basisinkomen dat de staat de verantwoordelijkheid voor het bestaansminimum volledig overneemt, en is nog maar zeer de vraag of dat een goed idee is.

De uitvoering van de participatiewet, ook zo’n grote maatschappelijke verschuiving, blijkt een draak, en gemeenten hebben helemaal niet de capaciteit of het geld om nog een groots experiment uit te voeren. “Laat de gemeenten met rust en geef ze de ruimte om de bijstand socialer uit te voeren.” Hélène is voorstander van een onvoorwaardelijke bijstand, maar vindt wel dat werk en inkomen gekoppeld moeten blijven. Werk is karaktervormend, en er is niks mis met werken voor je euro’s. Bovendien is solidariteit binnen de PvdA een groot goed. Dat betekent dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen, maar ook dat veel mensen helemaal geen basisinkomen moeten willen. “Ik hoef geen basisinkomen,” zegt Hélène. “Ik verdien mijn eigen geld.”

Discussie

Daarna is het woord aan de zaal, waar de meningen voor het oprapen liggen. De discussie loopt van een mogelijke nivellerende werking op de scheefgroei van kapitaal via het afbouwen van het stigma van werkeloosheid en de electorale aspecten van het basisinkomen voor de PvdA (andere partijen lopen met het onderwerp weg!) naar de herwaardering van werk. Fractievoorzitter Eefke Meijerink argumenteert dat veel mensen nu als vrijwilliger of mantelzorger bergen werk verzetten waarvoor ze geen cent terugkrijgen. Het basisinkomen kan een manier zijn om hen toch financieel te ondersteunen. Bovendien emancipeert zo’n gegarandeerd inkomen mensen die nu gevangen zitten in flexwerk- of ZZP-constructies. Met een vaste financiële basis kunnen zij ervoor kiezen iets anders te gaan doen.

Aan de andere kant betekent zo’n basisinkomen wel dat verworvenheden als het ontslagrecht en het minimumloon misschien ook op de schop moeten. Ook de invoering lijkt ook een enorm praktisch probleem. En is €1000 per maand wel genoeg om van rond te komen? En stel nu dat we als PvdA kiezen voor het basisinkomen, hoe verwoorden we het dan in onze termen? Hoe verkopen we het aan andere partijen in het land?

En nu verder

De gemoederen liepen hoog op en regelmatig ontaarde de bijeenkomst bijna in chaos. Ook bij het drankje na afloop vlogen de argumenten voor en tegen nog over tafel. Het is wel duidelijk: we zijn er nog niet uit. Maar het is goed om erover na te denken en er met elkaar over van gedachten te wisselen. De bijeenkomst was een uitstekende opmaat naar het Zwols stadsgesprek over het basisinkomen dat plaatsvindt op 9 september.