‘Inzicht en uitzicht’ (naar Joop den Uyl, 1978)
De fractie van de Partij van de Arbeid wil de algemene beschouwingen bij de laatste begrotingsbehandeling in deze raadsperiode gebruiken voor een drieslag:
- Een terugblik op de afgelopen raadsperiode
- Een beoordeling van de voorliggende begroting
- Een vooruitblik op de komende jaren.
‘Inzicht en uitzicht’, de titel – en tevens het motto – van onze bijdrage is ontleend aan het gelijknamige boek van voormalig PvdA-leider Joop den Uyl uit 1978. De inzichten die we hier vandaag willen geven gaan over de terugblik op de afgelopen jaren, over waar Zwolle nu staat en over de begroting 2018. Het uitzicht richt zich op de komende jaren. Maar de begrippen zijn ook verbonden: zonder inzicht geen uitzicht. En het bieden van uitzicht is een fundamentele opgave voor de politiek.
Inzicht (1): hoe kijken we terug van 2014 tot nu?
Bij de start van deze raadsperiode zat Nederland nog volop in de crisis en dat was ook in Zwolle goed te merken: het Rijk was nog volop bezig te bezuinigen en dat had ook grote gevolgen voor de gemeentebegroting. Al sinds 2011 waren we in Zwolle – noodgedwongen – bezig met bezuinigingen en dat ging vanaf 2014 in een straf tempo door. Daarbij zijn gerichte keuzes gemaakt om te bezuinigen op o.a. cultuur, beheer openbare ruimte en de gemeentelijke organisatie.
Tegelijkertijd speelde de overheveling van taken uit het sociaal domein naar de gemeenten, de grootste decentralisaties uit de geschiedenis van het openbaar bestuur in Nederland. Ook deze operatie ging gepaard met stevige kortingen.
In Zwolle hebben we ervoor gekozen om waar mogelijk de financiële gevolgen van de decentralisaties te verzachten en inwoners en organisaties de gelegenheid te geven op de veranderingen in te spelen. Zo zijn de kortingen van het Rijk niet direct en een op een doorgevoerd in de budgetten, maar gebeurt dit gefaseerd. Die matiging was mogelijk door daarvoor gericht gemeentelijk geld in te zetten, zoals de buffer van € 5 mln. structureel. In de huidige begroting wordt voor die matiging o.a. een behoedzaamheidsreserve aangehouden.
De PvdA heeft deze matigende aanpak steeds voluit bepleit en gesteund en we stellen nu vast dat het gelukt is om de decentralisaties in Zwolle behoedzaam te laten landen. Na de eigenlijke overheveling van taken (de transitie) wordt nu gewerkt aan nieuwe werkwijzen in de zorg (de transformatie) waarbij het o.a. gaat om betere samenwerking tussen verschillende zorgverleners en het eerder inzetten op lichtere vormen van zorg om zwaardere zorg waar mogelijk te voorkomen. Dat proces is nog volop gaande.
De nieuwe gemeentelijke taken op het gebied van zorg, participatie en jeugdzorg hebben ook grote praktische gevolgen voor de betrokken inwoners van Zwolle. Als het gaat om zorg en participatie is dat inmiddels behoorlijk in goede banen geleid, maar bij de jeugdzorg (een geheel nieuw fenomeen voor gemeenten) is het in financieel en organisatorisch opzicht alle hens aan dek, gelet op de recente problemen bij Jeugdbescherming Overijssel. Wij vertrouwen erop dat het college op dit punt de ontwikkelingen nauwlettend blijft volgen en de raad voortdurend op de hoogte houdt.
De decentralisaties in het sociaal domein gaan gepaard met de opbouw van de sociale wijkteams in onze stad. Dat is een ingrijpend proces dat aanvankelijk met vallen en opstaan verliep omdat de klus veel ingewikkelder en groter bleek dan eerst gedacht was. Maar wij stellen nu met opluchting vast dat de sociale wijkteams zich goed ontwikkelen en door hun gerichte werkwijze steeds meer mensen weten bereiken die echt hulp en ondersteuning nodig hebben.
Dat succes heeft echter ook een keerzijde: de sociale wijkteams hebben meer menskracht nodig dan eerst gedacht en het grotere aantal hulpvragen leidt ook tot druk op de budgetten. Hier zal de raad in de nabije toekomst nadere afwegingen in moeten maken. De PvdA zal in deze discussie het uitgangspunt hanteren dat iedereen in Zwolle de hulp moet kunnen krijgen die hij of zij nodig heeft. Uiteraard moet er altijd kritisch gekeken worden naar uitgaven en werkwijzen, maar uiteindelijk prevaleert behoefte dan boven geld.
Terugblikkend op de afgelopen drie jaar wil de PvdA haar waardering uitspreken voor de brede samenwerking die in deze gemeenteraad steeds weer mogelijk is los van coalitie of oppositie, ook – of beter gezegd juist – als het om moeilijke onderwerpen als bijvoorbeeld bezuinigingen of de decentralisatie gaat.
Inzicht (2): waar staan we nu?
De terugblik op de achter ons liggende jaren leidt niet alleen maar tot sombere bespiegelingen. Wij willen hier enkele dingen noemen.
- De bezuinigingen waren pijnlijk, maar de offers zijn niet voor niets gebracht. Inmiddels is de gemeentebegroting geheel hersteld en schrijven we ook voor de komende jaren weer zwarte cijfers. Er is weer fors ruimte om in de stad en haar inwoners te investeren.
- Op het gebied van de woningbouw kunnen we in deze raadsperiode 400 extra sociale huurwoningen realiseren. Dat is nog niet genoeg om de wachtlijst weg te werken (ik kom daar straks op terug), maar het helpt wel vele honderden Zwollenaren aan een betaalbaar nieuw huis.
- Er zit vaart in de Spoorzone. De nieuwe reizigerstunnel is in gebruik en het aantal dagelijkse reizigers op station Zwolle is nu al groter dan verwacht was voor 2025. De bouw van de busbrug is eindelijk gestart en de fietsenkelder onder het Stationsplein is financieel geregeld. En er ligt een prachtig ontwikkelperspectief voor de Spoorzone en Hanzeland als onderdeel van het Zwolse Centrumgebied. Er gebeurt veel en er moet de komende jaren nog meer gebeuren om Zwolle de centrale OV-knoop van Noordoost-Nederland te maken. Dat kunnen we als Zwolle niet alleen: ook het Rijk zal hierbij meer dan tot nu toe zijn bijdrage moeten leveren
En dan nog twee bijzonderheden. Op 10 december 2017 wordt station Zwolle Stadshagen geopend. Daarmee krijgt Zwolle voor het eerst sinds de sluiting van Zwolle Veerallee in 1969 weer een tweede station En op diezelfde dag nemen we definitief afscheid van de dieseltreinen in Zwolle, als ook op het Kamperlijntje en op de lijn Zwolle-Enschede elektrische treinen gaan rijden. Dat is toch ook een historische gebeurtenis: de elektrificatie van alle spoorlijnen van en naar Zwolle is dan – na 65 jaar – eindelijk voltooid. Ik knoop hier een persoonlijk punt aan vast. Mijn grootvader, Otto Slijkhuis, was hoofdconducteur bij de Nederlandse Spoorwegen en ging op 1 december 1950 met pensioen. Zijn loopbaan bij het spoor had 42 jaar geduurd en speelde zich grotendeels af in de tijd van de stoomtreinen. Zwolle was zijn vierde en laatste standplaats. Toen mijn grootvader in 1950 uit dienst trad was Zwolle nog helemaal een stad van stoomtreinen. In 1952 begon de elektrificatie die dus pas dit jaar, twee generaties later, is voltooid. Veranderingen bij het spoor zijn een zaak van lange adem.
Inzicht (3): de begroting 2018.
MdV, daarvoor heeft onze fractie grote waardering. Dat komt natuurlijk niet helemaal uit de lucht vallen, omdat de begroting voortbouwt op de PPN waar wij ons ook al uitstekend in konden vinden. Het is een stevig verhaal met een sterke sociale component, waar we erg blij mee zijn. Ik noem hiervan drie voorbeelden: het declaratiefonds voor volwassenen, uitbreiding van de schulddienstverlening en het wegwerken van de tekorten bij de WEZO. Een verhaal ook waarmee volop wordt geïnvesteerd in de toekomst van de stad en haar inwoners. Ook hier drie voorbeelden: verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, het aanpakken van laaggeletterdheid en de aanpak van waterveiligheid in (nieuwbouw)projecten rondom de binnenstad en het Zwarte Water.
Onze waardering voor de begroting wil niet zeggen dat wij verder geen wensen of ideeën hebben. Integendeel. Op de volgende onderwerpen zullen wij moties (mede) indienen.
- Uitbreiding van het opbouwwerk vanaf 2018: een motie om ervoor te zorgen dat er een goed onderbouwde analyse ligt om bij de komende collegevorming tot de noodzakelijke uitbreiding te kunnen besluiten
- Het aanpassen van de Bomenverordening: een motie bedoeld om bij het afgeven van kapvergunningen rekening te houden met de positieve effecten van bomen op klimaatadaptatie en het voorkomen van hittestress
- Een betere fietsroute tussen Zwolle en Hardenberg: een motie gericht op het aanpakken van deze fietsroute in combinatie met de werkzaamheden aan de N340 e.v. Soortgelijke moties worden ingediend in de gemeenteraden van Dalfsen, Ommen en Hardenberg
- Meer veiligheid voor fietsers: een motie bedoeld om de vele voor fietsers onveilige situaties bij kruispunten in Zwolle in beeld te brengen en na te gaan hoe hier verbetering in kan worden gebracht
- Bewegen in de openbare ruimte: een motie om de € 40.000 die in de begroting hiervoor wordt uitgetrokken te koppelen aan het gezondheidsbeleid en met voorrang in te zetten in wijken waar dit het hardst nodig is
- Rookvrije speeltuinen en sportparken: een motie om deze plekken tot een gezonde omgeving voor kinderen te maken
- Goud voor de stad: een motie samen met GroenLinks, D66 en CU om nog voor de jaarwisseling een besluit te kunnen nemen over het initiatief Goudsteeg 21 op basis van een advies van het college.
Verder hebben wij nog opmerkingen bij de volgende thema’s.
- Bij de nog in te vullen bezuinigingen op het Beheer Openbare Ruimte pleiten wij voor een gedifferentieerde aanpak waarbij rekening wordt gehouden met de bevolkingsopbouw van de wijk. In wijken waar bewoners bereid en in staat zijn meer zelf aan het groenonderhoud te doen kan de inzet van de ROVA minder zijn, ten gunste van wijken waar dat niet of minder het geval is
- Wonen: we maken ons zorgen over de opgelopen wachttijden voor een woning in de spoedmodule. Mensen die via de spoedmodule zoeken zitten vaak al in een situatie waarbij ze van bank naar logeerkamer hoppen of zitten nog bij hun ex-partner in huis. De corporaties hebben deze week tijdens een bijpraatsessie over de woningmarkt gezegd dat er meer woningen toegevoegd worden aan de spoedmodule vanuit de wensmodule. Maar dat levert aan de andere kant weer een langere wachttijd op. Kortom, geen enkele reden om gas terug te nemen met bouwen.
Maar ook als je wel een woning hebt is het niet altijd prettig wonen. Als je te veel huur betaalt voor een klein kamertje, of als je huisbaas het huis verwaarloost. De afdoening van de motie Meldpunt Huisjesmelkers via de schriftelijke vragen is wat ons betreft niet voldoende. Het idee was juist om zo’n meldpunt toegankelijk te maken voor alle Zwollenaren en dat lijkt nu niet het geval door het alleen bij Windesheim te laten. Juist de afdeling Handhaving zou betrokken kunnen worden bij een gemeentelijk georganiseerd meldpunt. Graag horen wij hierop een reactie van de wethouder.
Uitzicht: met het oog op de toekomst
Tot besluit willen we hier de blik vooruit richten naar de nieuwe raadsperiode.We kunnen constateren dat het met Zwolle in veel opzichten goed of zelfs heel goed gaat: het aantal arbeidsplaatsen stijgt, de stad groeit gestaag, inwoners waarderen het leven in Zwolle gemiddeld met een 7,8 en Zwolle komt ook landelijk steeds vaker positief in het nieuws.
Maar dat het goed gaat met de stad betekent helaas nog niet dat ook alle Zwollenaren daarvan mee profiteren. We zien ondanks de aantrekkende economie tegelijkertijd het aantal mensen dat in Zwolle in de bijstand zit toenemen. En een aanzienlijke groep van hen verkeert langdurig in die situatie. De groei van het aantal mensen in de bijstand heeft te maken met statushouders en met de Participatiewet (mensen die eerder onder de WAJong of de WSW vielen). Het voorgenomen beleid van het nieuwe kabinet om loonsuppletie te vervangen door loondispensatie kan deze aantallen nog verder doen toenemen. Dit vraagt om een intensivering van de aanpak om meer mensen uit de bijstand aan het werk te helpen. Wij denken daarbij niet aan scherpere sancties maar aan het creëren van meer banen door werkgevers. Dit vraagt ook van de gemeente – in regionaal verband – een stevige inzet. Graag horen wij hierop een reactie van het college.
Meer algemeen is er in Nederland sprake van maatschappelijke kloven die dieper worden. Veel mensen voelen zich onzeker over de toekomst: hun baan, de opleiding van hun kinderen, de zorg voor hun ouders. Tegenstellingen op grond van herkomst of religie worden uitvergroot en aangewakkerd door partijen die daar politiek garen bij denken te spinnen. In die discussie speelt ‘identiteit’ steeds vaker de rol van splijtzwam en we lopen het risico dat de samenleving uiteenvalt in een eilandenrijk zonder geregelde bootverbindingen.
Daartegen zal de sociaaldemocratie in Nederland en ook in Zwolle zich op grond van haar 125-jarige geschiedenis blijven verzetten en nieuwe perspectieven bieden. Wij kunnen daarbij putten uit het geestelijk erfgoed van onze beweging als het gaat om bestaanszekerheid, solidariteit, vrijheid en tolerantie.
In Zwolle valt het met deze dreigende desintegratie gelukkig mee, maar het is ook hier geen vanzelfsprekendheid dat het zo blijft. Dat vereist actieve inzet van Zwollenaren uit alle lagen van de bevolking en ook van de Zwolse politiek.
Wij hebben in Zwolle de goede traditie om in de politiek uitgebreid met de stad en in de raad met elkaar te praten voor er besluiten worden genomen. Draagvlak en consensus met respect voor ieders opvattingen staan in Zwolle hoger in aanzien dan in sommige andere gemeenten. De goede samenwerking binnen de raad en de brede meerderheden waarmee wij onze besluiten vaak nemen, zijn daarvan het bewijs. Laten we dat koesteren, het is een waarde die niet in geld valt uit te drukken.
En dan tenslotte onze opgaves op het gebied van duurzaamheid: de drieslag energietransitie, klimaatadaptatie en circulaire economie. Het gaat om drie opgaves waarvan de urgentie ook in Zwolle gelukkig steeds breder gedeeld wordt: de vraag is niet of we dit aanpakken, maar hoe we het doen. En daarbij zullen stevige discussies gevoerd moeten, vooral als bij concrete maatregelen tegengestelde belangen botsen.
Bij klimaatadaptatie doet zich dit ogenschijnlijk nog het minst voor, gelet op de manier waarop we in en rond Zwolle maatregelen nemen om de extra toevloed van water de baas te worden. Bij circulaire economie wordt het al spannender: hoe gaan we bijvoorbeeld in Zwolle de landelijke afspraak realiseren om in 2025 de hoeveelheid restafval terug te brengen tot 30 kilo per huishouden?
Maar de meeste discussie valt te verwachten bij concrete maatregelen om de energietransitie in Zwolle gestalte te geven. Deze raad heeft op 10 juli 2017 nagenoeg unaniem het Ambitiedocument Energietransitie vastgesteld en daarbij gekozen voor een energiemix. Prima, maar niet vrijblijvend. In december komt het Afwegingskader Grootschalige Duurzame Energieopwekking in de raad aan de orde: wat doen we waar? Weer een stap, maar ook niet vrijblijvend. De echte discussie komt als er concrete plannen voor duurzame energieopwekking op tafel komen. Het is dan noodzakelijk dat er een brede afweging plaatsvindt waarin bewoners zich serieus genomen weten en de raad uiteindelijk beslist. De gemeente moet volgens ons bij het ontwikkelen van voldoende initiatieven voor duurzame energieopwekking een actieve en sturende rol kiezen.
