Hieronder leest u de toespraak van Europarlementariër en voormalig FNV-voorzitter Agnes Jongerius tijdens de 1 mei viering van de PvdA Zwolle.
“Het fabrieksleven vind ik het onhebbelijkste en ongelukkigste leven dat er is; maar dat is niet te veranderen, er moeten fabrieken zijn en dus fabrieksarbeiders” Dit komt uit de getuigenis van Pastoor H. L. Sloots uit Amsterdam. Over deze getuigenissen wil ik jullie straks meer vertellen.
Dag kameraden, Dag vrienden,
Dank voor de uitnodiging om vandaag naar Zwolle te komen. En dank voor jullie warme ontvangst.
Het is bijzonder en een eer om hier in Zwolle te zijn; waar 130 jaar geleden op 26 augustus 1894 de landelijke Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in Zwolle werd opgericht. Dat er een sociaaldemocratische partij moest komen wil ik onderstrepen door iets verder terug de tijd in te gaan. Naar 150 jaar geleden. Want velen van jullie zullen bekend zijn met het kinderwetje van Van Houten.
In 1874 ging ‘de Wet houdende maatregelen tot het tegengaan van overmatige arbeid en verwaarlozing van kinderen’, officieel in werking. Dit was de eerste wet in Nederland, die een einde moest maken aan kinderarbeid. Voor kinderen tot de leeftijd van 12 werd het verboden in fabrieken te werken, echter dit verbod was “niet toepasselijk op huiselijke en persoonlijke diensten en op veldarbeid”. Het kinderwetje van Van Houten was een begin en om de wet tot zijn volledige recht te laten komen moest moest men eerst inventariseren wat de nieuwe situatie was. Dit kwam in 1887 met de Arbeidsenquête. Deze enquête werd gehouden met een verplichte getuigenis. Als je als ervaringsdeskundige werd opgeroepen, moest je getuigen onder ede. Het doel van de parlementaire commissie zou moeten gaan onderzoeken of er aan de kant van de werkgevers misbruik werd gemaakt van het vrije spel van de markt en of de overheid de arbeiders door wettelijke maatregelen moest beschermen tegen de ongebreidelde werkende markt. Ook wel; mens versus munt. De strijd tegen het (neo)liberalisme die we tegenwoordig nog steeds voeren. Waar eindigt de markt en begint de staat, dan wel de mens. Jullie voeren deze strijd hier in Zwolle, en ik in Brussel en Utrecht.
Ik wil een voorbeeld geven van een getuige die voor een commissie onder ede zich moest uitspreken. Gerardus Theodorus Brusselaar, 42 jaar oud en steenhouwer in Amsterdam. Hij moest onder ede te woord staan bij de arbeidsenquête en welke hebben geholpen om slechte en onzekere misstanden op de werkplaats boven water te krijgen. Gerardus Theodorus Brusselaar, had klachten over de steenhouwer werkplaatsen in Amsterdam; deze waren klein en koud; en door slechte isolatie slecht voor de gezondheid van arbeiders. Verder maakte hij zich zorgen over kinderen tot 14 jaar oud die voor kleinigheden in het halen en brengen werden ingezet. Kinderen moesten naar school. Geen muren of dak boven het hoofd. In de winter vroren je voeten eraf en in de zomer snakte je naar bescherming tegen de zon. Alles voor de winst. Naast het verwoorden van wantoestanden pleit Gerardus voor een verhoging van de leeftijd in het kinderwetje van Van Houten. Dat kinderen langer naar school moeten gaan, iets dat veel heeft gedaan en gevolgen heeft gehad voor onze beweging.
Terug naar het recht van enquête: het is zo ontworpen dat de Tweede kamer de mogelijkheid heeft zich onafhankelijk van de regering op de hoogte te stellen van feiten of toestanden. Hierbij ging en gaat het er met name om misstanden, en dat die aan het licht komen. De getuigen van de Arbeidersenquete zijn eigenlijk een soort eerste klokkenluiders. Mensen die open durfde te spreken over de wantoestanden bij hun op werk en gelukkig enige bescherming kregen.
De slechte arbeidsomstandigheden, hebben we niet in die mate meer. Dat je voeten bijna vastvriezen aan de vloer. Wel is het rondfietsen voor Deliveroo zonder verzekering, geen aanrader voor je gezondheid. Met de oprichting van de SDAP in 1894 werd kort daarna een nieuwe kieswet ingevoerd. Bij de opvolgende verkiezingen in 1987 werd het mogelijk dat vertegenwoordigers van de arbeidersklasse met twee zetels vertegenwoordigd werden in de Tweede Kamer. In steden als Zwolle waar leden van de SDAP met name in de spoorwegen werkten hebben een voortrekkersrol gespeeld. Ook door het parlementair organiseren van de sociaaldemocratische krachten werden lange werktijden van 12 uur voor 6 dagen in de week aan de kaak gesteld in het parlement.
Het democratische organiseren van de verhalen van arbeidersklasse en deze te bundelen tot een megafoon en ten gehoor te brengen in de Tweede Kamer of in het Europees Parlement en wat voorrecht dat is, laat zien waarom het zo belangrijk is dat de SDAP hier 130 jaar geleden werd opgericht. In mijn werkende leven heb ik geprobeerd een megafoon te zijn voor alle getuigenissen als Gerardus of als Ali en Stef.
Ook anno 2024 is het niet perfect in Nederland. De gemene deler van toen en nu, is onzekerheid. Ook nu is er veel onzekerheid op de arbeidsmarkt. En dan met name voor flexwerkers, in alle soorten en maten. In Nederland hebben 2,7 miljoen werknemers een flexibele arbeidsrelatie en 1,3 miljoen Nederlanders werken als zzp’er. Zij vormen samen bijna 4,0 miljoen flexwerkers. In het vierde kwartaal van 2023 hadden 9,8 miljoen mensen betaald werk in Nederland. Met de opkomst van de platformeconomie is dit aantal alleen maar toegenomen.
Volgens Europa is Nederland kampioen Flexwerker. Onze arbeidsmarkt is de meest flexibele, en daarmee de meest onzekere. In Brussel hebben we onlangs een akkoord bereikt voor het centraal zetten van menselijkheid binnen een platformeconomie. Het worden ontslagen door een algoritme wordt verboden. Bij grote beslissingen moet altijd de menselijke maat worden meegenomen. Alleen na een gesprek van 1 op 1 kan er een einde komen aan een arbeidsovereenkomst tussen werkgever en werknemer.
De getuigenissen van toen, inspireerde mij net als de verhalen van Ali en Stef. Ik stel deze graag aan jullie voor:
Ali werkt als sinds 1996 in dezelfde fabriek, met telkens een verschillend flexcontract bij verschillende uitzendbureaus. Ali heeft veel vaker nachtdienst dan zijn collega’s in vaste dienst. Als uitzendkracht wordt hem verteld dat hij flexibel moet zijn. Ook is zijn pensioen straks lager. Dat moet anders. Een ander met een bijzonder verhaal is Stef. Stef is taxichauffeur in Amsterdam bij Uber. Alle risico’s worden bij de chauffeurs neergelegd en geen enkele bij Uber. Terwijl hij 60 uur per week moet werken om überhaupt rond te komen. Stef strijdt voor een eerlijk inkomen voor de taxiritten die hij rijdt.
Deze moderne getuigenissen laten zien dat ons werk er nog niet op zit. 137 jaar na deze Arbeidenquête, en 130 jaar na de oprichting van de SDAP hier in Zwolle zien we dat de strijd nog niet voorbij is. Daarom ben ik ook zo blij dat we vandaag met zijn allen Dag van de Arbeid vieren. Want het is onze feestdag. Een feestdag waar wij voor hebben moeten strijden, en waar we voor zullen blijven strijden.
