1 mei toespraak Mohammed Chahim: “Voorwaarts en niet vergeten, samen op pad naar een rechtvaardige energietransitie”

Toespraak 1 mei-viering 2023.
Uitgesproken door Europarlementariër Mohammed Chahim, bij de begraafplaats van Gerardus Horreüs de Haas.

Beste mensen, kameraden,

Het is bijzonder om hier in Zwolle te zijn. Hier is bijna 130 jaar geleden de SDAP opgericht, en net als een van de twaalf oprichters ligt hier nog een van de belangrijkste inspirerende leiders van de SDAP begraven.

Wanneer ik me als partijgenoot van Gerardus de Haas in zijn leven verdiep,  herken ik me goed in drie aspecten, of misschien wel principes in zijn leven. (die ontleen ik aan deze biografie ):

Die principes zijn:

(1) het politieke is persoonlijk en in die zin verbonden met mijn diepste overtuigingen en de wijze waarop deze overtuigingen gegroeid en verdiept zijn.

(2) Het tweede principe voor mij is – misschien meer dan bij de Haas – gericht op de haalbaarheid en de bestuurlijke uitvoering van onze politieke overtuigingen. De Haas was als dominee vooral gericht op de vergezichten, ik ben als volksvertegenwoordiger dikwijls bezig met concrete wetgeving. Waarmee ik ook wil zeggen dat politiek echte veranderingen teweeg moet brengen.

(3) En het laatste principe dat ik sterk deel met de Haas is het uitgangspunt dat je niet moet afgaan op oppervlakkige meningen of vage beeldvorming bij politiek handelen. Wat mij betreft moet je altijd een wetenschappelijke of in ieder geval realiteitsgebonden onderbouwing van politiek handelen voor ogen houden.  De Haas heeft zijn hele leven hard gestudeerd en veel geschreven – ik vind dat enorm inspirend. We kunnen het ons niet veroorloven niet de diepte in te gaan wat betreft het verstaan van de tekenen van de tijd.

Precies dat is iets wat ik ook wil. De politieke kwestie die me nu al meer dan tien jaar het meest bezighoudt draait om de vraag hoe we ervoor kunnen zorgen dat de kosten van de energietransitie, die werkelijk nodig is, niet onevenredig zwaar laten neerkomen op de schouders van hen die het niet kunnen betalen.

Waar ik nu in Brussel voortdurend mee bezig ben is vorm te geven aan een Europese, soms zelfs wereldwijde, energietransitie. Wat dat betreft wijzen de herinneringen uit mijn persoonlijk verleden mij voortdurend op de nadelen van een economische tweedeling in de maatschappij. Deze leidt namelijk gemakkelijk tot gevoelens van onvrede en van bedrog.

Daarbij denk ik bijvoorbeeld aan de praktijk dat rijken die hun vermogen jarenlang op buitenlandse rekening hebben gehouden,  gebruik kunnen maken van een inkeerregeling. Terwijl degenen die het minst verdienen of een uitkering ontvangen,  slachtoffer worden van overmatige controle zoals bij de toeslagenaffaire. Dit alles zorgt voor het verdwijnen van sociaal vertrouwen en van de samenhang in de samenleving. Met zo’n onrechtvaardig beleid verdwijnt de grondslag voor onderlinge solidariteit.

Wanneer ik nu deze sociaal-democratische inzichten in verband breng met een visie op de noodzakelijke energietransitie, wat betekent dit dan?

In Brussel probeer ik mijn werk op het terrein van de energietransitie zo goed mogelijk te verrichten. Wat ik daarbij voortdurend probeer voorop te stellen is het besef van rechtvaardigheid. Hoe kunnen de lasten (en lusten) van de energietransitie zo gelijk mogelijk over de bevolking verdeeld worden.

Daar worden we soms direct mee geconfronteerd. Denk daarbij aan de vele voordelen van duurzame producten die niet voor iedereen betaalbaar zijn. Zoals elektrisch rijden of het installeren van zonnepanelen. Anderen, die het minder breed hebben en die bijvoorbeeld met het openbaar vervoer naar hun werk moeten, worden tegelijkertijd geconfronteerd met bezuinigingen op datzelfde openbaar vervoer en zien de tarieven enorm stijgen.

Fundamenteel is voor mij dat de vrije markt vraagt om een sterke overheid. Een transitie is eigenlijk een verschuiving naar een nieuw economische evenwicht. Een situatie waarin we duurzaam produceren en consumeren. Vuile productiefactoren vervangen door duurzame om zo schone alternatieven te produceren. En dat is mogelijk.

Voor mij is duidelijk dat hier steeds het uitgangspunt moet gelden: denk Europees of globaal (weet wat er wereldwijd aan de hand is) en handel lokaal (draag je steentje bij waar dat kan in eigen wijk of regio).

En bij dit alles de grote vraag: hoe kan deze cultuuromslag solidair gestalte krijgen? Hoe zorgen we dat we elkaar in deze omwenteling elkaar vast blijven houden? We weten dat er voor zo’n cultuuromslag een zeer diverse groep mensen nodig is, en dat er vele kwaliteiten ingezet moeten worden. Hoe zetten we de bevolking op dit pad?

Vervolgens wil ik ook aandacht vragen voor hen die deze verandering niet kunnen bijbenen? Hoe kunnen we hen helpen een volwaardige plek in de maatschappij te krijgen? Want dat betekent voor mij een sociaaldemocratisch uitgangspunt in de energietransitie. Om die reden hebben we als socialisten al snel binnen en buiten het Europees Parlement gepleit voor een energieplafond (ook in Nederland). Dat was een duidelijk voorbeeld van een voor de hand liggend speerpunt voor een rechtvaardige en sociaaldemocratische aanpak van de energietransitie.

In algemene zin is wat mij betreft een gevoel voor rechtvaardigheid nooit ver weg wanneer we ons realiseren dat de 8% meest welvarende burgers in Nederland ongeveer net zo veel energie verbruiken als de 40 % minst welvarende. Dat leek acceptabel in een tijd waarin er (bij ons) sprake leek van een energie overschot en vooral goedkope vuile energie. Het valt echter steeds moeilijker te verkopen op het moment dat een groot deel van de bevolking letterlijk in de kou komt te staan.

We zullen er kortom iets aan moeten doen dat de kosten en baten van de energietransitie meer evenredig verdeeld worden over verschillende groepen huishoudens en over bedrijven. Op dit moment is het zo dat de baten van klimaatbeleid vooral terecht komen bij de hogere inkomensgroepen en de bedrijven. Maar wie rijk is, betaalt een veel kleiner deel van zijn inkomen aan energie, wie het minder goed heeft betaalt verhoudingsgewijs meer, en wanneer energie zoals het laatste jaar veel duurder wordt, vergroot dat de tweedeling in de maatschappij. En als we niet ingrijpen zal dit in de toekomst alleen maar nog schever worden.

Wanneer ik nu terugkijk op die begintijd van de SDAP dan vind ik daar een visie op de overheid die een veel meer centrale rol heeft in de samenleving. De SDAP vond dat bedrijven die cruciaal zijn voor de maatschappij zoals de spoorwegen, in handen moesten zijn van de overheid. Al diep in de vorige eeuw streed de SDAP voor controle op energiebedrijven en delfstoffenwinning door de overheid.

Het is gewoonweg niet acceptabel dat een handvol bedrijven enorm rijk is geworden tijdens deze energiecrisis ten koste van ons allemaal. Als je daarbij optelt hoeveel directe en indirecte subsidies via deze bedrijven in de diepe zakken van aandeelhouders vloeien, dan vraagt dit om een ander politiek beleid tijdens deze transitie.

Ik weet nog goed hoe ik zelfs in mijn eigen partij met mijn groene standpunten jarenlang een soort buitenbeentje was. Groen én sociaal democraat, dat was niet logisch. “Groen doen als je rood staat” valt namelijk niet mee. Het was toen en nu mijn diepe overtuiging dat de kosten van niet ingrijpen op den duur niet op te brengen zijn. In de kern zeg ik dat groen doen er voor zorgt dat je op termijn niet meer rood staat. Mijn groene standpunten kwamen niet op de eerste plaats voort uit een idealistische houding ten opzichte van het milieu… maar vooral uit mijn visie op hoe dure energie zorgt voor zeer ongelijke maatschappelijke verhoudingen, en voor energiearmoede.

De oorlog in Oekraïne betekent veel voor het vergroten van dit besef, de energieprijzen gingen het afgelopen jaar immers door het dak.. Daarmee werd duidelijk dat energiebeleid sociaal beleid is en verduurzaming direct de betaalbaarheid en leveringszekerheid raakt..

Wij als sociaaldemocraten zouden veel meer haast moeten maken met de energietransitie omdat we zo snel mogelijk af willen van energiearmoede. Wie kan daar tegen zijn met het oog van de klimaatverandering die echt in een hoog tempo op ons toekomt? De meeste politieke partijgenoten in Europa nemen klimaatverandering serieus en steunen in meer of mindere mate de doelen die we met elkaar hebben af gesproken. Maar uiteindelijk gaat het vooral over het pad dat we samen afleggen om dat doel te bereiken. En zoals ook Frans Timmermans vaak zegt: die energietransitie zal sociaal rechtvaardig zijn of zal niet zijn!

Nog even terug naar Gerardus de Haas. Hem stond een zeer humane, en sociále ethiek voor ogen, en een samenleving die solidair was – dat alles was hem ingegeven door zijn studie van het socialisme en werd door die beweging versterkt. Het contrast met onze overheid die werkelijk over geen enkele visie lijkt te beschikken als het gaat om de wereld waarin we over tien jaar leven, die zich maar halfhartig en ongeïnspireerd richt op maatregelen die de energietransitie vorm moeten geven, onze spraakmakende politici die niet zien dat we nu in hoog tempo op onze ROC’s jonge mensen in grote aantallen moeten opleiden voor het vele werk dat de energietransitie vraagt, en dat we als de wiedeweerga ons belastingstelsel moeten vergroenen. Dat vergezicht is nodig om mensen mee te nemen en vooral te inspireren. Hoe goed is het gesteld met ons land over enkele decennia? Hoe gaat het met onze natuur? Hoe schoon in de lucht in onze steden en huizen? Hoe gaan we ons vervoeren en hoe zorgen we dat onze industrie competitief is en tegelijk schoon produceert?

Als Gerardus de Haas nu zou leven zou hij dit vergezicht zeker hebben onderzocht en er zich volledig achter hebben gesteld. Die man leefde van de inspiratie voor een betere, rechtvaardige en – zouden we nu zeggen – duurzame samenleving.

Op deze manier heb ik u graag even laten stilstaan bij een tijd die al vele tientallen jaren voorbij is, maar waarbij wij nog steeds een gevoel van herkenning hebben bij wat onze voorgangers deden. De biografie van de Haas heeft dan ook niet voor niets als titel die mooie socialistische uitroep: “Voorwaarts en niet vergeten.” Wat mij betreft is die slogan ook bij uitstek geschikt voor onze politieke en persoonlijke inspanningen voor een rechtvaardige energietransitie.

Ik dank u wel